An apology to Khái Hưng, 1896-1947

 

In 1975 I wrote a series of articles on Vietnamese literature and published them on the bi-monthly of Viet students in Sydney. I was the editor and manager of the journal, ran it as if in a delirium. The time was just after the change of regime in South Việt Nam, the forces from the communist North had won the war.

 

I missed the country that I had left nearly two years before, I missed the books I read there and would never see them again (communist cadres would burn them all within a year or two, as they had always threatened) – books belonging to writers I thought well of, many in first and only edition. The need to write something almost chocked me day in day out in April, May, in June, July … When you’re not even twenty, and the line in the sand had been drawn, clear, deep.

 

I wrote as if on a mission. Poetry and short stories – naturally, but research too. I started a series on Vietnamese literature, one essay every two months. I relied much on memories, on what I read until two years before. There weren’t many Viet books in Sydney. We were students, we were meant to visit the old country every few years, we were meant to return after graduation. We wouldn’t want to bring a library with us onto the plane on a scholarship adventure. And, true, all of us were students of technical subjects: engineering, science, medicine, economics. We wouldn’t have won the coveted scholarship had we planned to write a dissertation on Racine, Shakespeare, Nguyễn Du, Dickens, Khái Hưng, Nguyễn Tuân, Võ Phiến (or on the rising star half a world away, Alice Munro, unknown in the East).

 

But the memory was fresh, and I wrote without a care in the world. The writing, pen on paper, was easy, the typing on wax stencils by the manual typewriter was harder, and the printing, on the difficult roneo machine in the Union building of the university, was the hardest of all. The end production was always tricky for the eyes - the words playing hide and seeks whether in sunlight or bed lamps in those desolate rooms on campus or of the rented houses nearby.

 

Yet, what can I say, I enjoyed it. Mightily.

 

For one or another related reason I pulled the journals out recently, reread some of my research-memoir articles, and discovered that I still like them after all these years.

 

So perhaps I shall reprint them here without editing. I hope the digital guise (thanks to image-text conversion) will be a lot more legible than its roneo forebear almost fifty years ago. But before you read them, and because I won’t edit them, I wish to make a point: the sentiments and the feel in everything I wrote at the time, so long ago, are still with me today, except a matter below.

 

The matter is that I now feel I was somewhat too hard on Tự Lực Văn Đoàn from a literary viewpoint. It’s true that I didn’t enjoy their works in 1975 as much as ten years before when I was sub-teens and very early teens. That’s still true today (ie. I didn’t enjoy them as much etc.). But their achievements were huge and, as a group, perhaps more than any other groups or individuals (yes, Nguyễn Tuân, Vũ Trọng Phụng, included) at the time or even through the 50s and 60s. It’s true also that Nhất Linh was always political. I generally was and am with his political views, but somehow I felt his views had seeped too much into his later works (post 1954), distorting these. I didn’t quite like the “too much” bit, a personal thing.

 

But one could not fault the conduct of Khái Hưng, literary or otherwise, in any sense. One could not fault his output. Unlike Nhất Linh, Khái Hưng never intended to educate anyone. Khái Hưng wrote naturally, prolifically too, sure, but always with care, with kindness, with consideration. With idealism too, of course, but he never wanted to force himself upon others. Perhaps his works had become dated to me by 1975, by 1970, but that was, and is, besides the point. Yet I didn’t say so in my essays of those years. I should have made clear about my changing literary perceptions as time went by, because that applies to everyone. But I didn’t say so, specifically. I made out as if his works, their works, were not fine enough in the 1930s, 40s, 50s… That was plain wrong.

 

Thus I apologise to Khái Hưng. I am sorry.

 

I write these passages in order to apologise to him, because I treasured (and still do!) Khái Hưng as a person, a model of a writer with an ideal, as a writer who prepared a clear, broad and long path for those who come later, without being conscious of his “job”. A brave and affectionate pioneer. Because of that I loved him, as much as my Nga, my Madame Nga of “North-East”, had loved Khái Hưng.

 

We loved Khái Hưng because the French put him in jail, because the Viet communists killed him, in 1947 - put him in a sac, added stones, fastened the string, and threw him in the middle of the river. The deed that men do in the name of greed (greed for power, in this case), in the name of god, of ideologies, in the name of self. In the name of evil.

 

We, Madame Nga and I, loved Khái Hưng because we first read Hồn Bướm Mơ Tiên, Nửa Chừng Xuân, Trống Mái, Tiêu Sơn Tráng Sĩ … when we were young, so young, when we discovered the world in which words live, through him.

 

The older I became, the more coming across works of writers around the world, the more I, and my Nga, Madame Nguyễn Thị Nga, missed Khái Hưng, he of the 1930s and 40s and the glories of literary Hà Nội, glories in poverty under truculent French boots. We would like to wish him well wherever he is, we would seek him out when the time comes, we would share with him a glass of vino finer than first-growths from Bordeaux, and we, Khái Hưng and Nga and myself, three generations, shall discuss the finer literary points without prejudice, because we come to each other as light as things can be, feathers and electrons really.

 

Long Vo-Phuoc, late spring 2023 (and deep autumn in Hà Nội)

​

 

 

I reprint the below because I miss the young chap who wrote these passages nearly 50 years ago.

 

The passages were written in June 1975, reprinted here without being edited. Scans of the old ronéo pages are attached – “Tin Tức Sinh-Viên” (News of Students), Edition 1/12, Sydney June 1975, pp 31-41. Conversion from the scans to text was courtesy of Google Docs, but, because the ronéo print quality was atrocious, the tidying-up was quite a chore - although the Viet spelling in the original print was perfect.

 

The sentiments were true in May/June 1975. For same but by a contemporary, Madame Nga, on Khái Hưng et. al, see Chapter 9 of my “North-East”, link above. For further of same but thirty and forty years later, see Chapters 15 and 19.5 of the same book.

 

And above all, I repeat that I was wrong in certain manners of my comments on some of Khái Hưng’s books – see “An Apology to Khái Hưng, 1896-1947” above. I always hold him in the highest regards, always love him.

 

Hồ Hải Võ-Phước Long, Sydney, November 2023.

​

​

Sơ-Lược Về

  VĂN-CHƯƠNG MÌNH BỐN MƯƠI LĂM NĂM NAY

​

• Văn-chương tiền chiến: dạy-dỗ hay không dạy-dỗ

• Văn-chương miền Nam: tìm kiếm đường về

 

​

Mấy tháng trước, tình cờ tôi đọc lại một truyện ngắn của Vo-Phiến. Một truyện ngắn cũ. Tác giả viết về những dao động tâm hồn người Việt sau hiệp định Genève. Cái dao động ấy như thế nào, tôi đã cảm dược nhiều năm trước. Mới vừa đây, nằm trong căn phòng xứ lạ, tôi vẫn còn cảm được. Ai ngờ đâu, bao nhiêu năm xa Việt-Nam, tôi vẫn hình dung được sự đa diện văn chương nước mình.

 

Văn chương đa diện. Đa dạng. Đa hình. Đa vân vân. Một đôi người tỏ vẻ dù bỉu khi nói thế: "Văn học gì mà lung tung cả lên. Chẳng có một chiều hướng nhất định nào cả". Toi đã hơi buồn khi nghe nói thế. Tôi không buồn vì tự ái dân tộc dân sinh gì cả. Tôi buồn, bởi vì người ta nhìn một nụ hoa bằng kính hiển vi. Đúng ra là một rừng hoa, có đóa nòi giống từ Tây Phương, có đóa nòi giống từ Viễn Bắc. Trội hơn hết và đẹp hơn hết, là những đóa từ chính tâm hồn người Việt mình. Cái tâm hồn, đôi khi, rất phức tạp, nhưng mà cũng chính cái tâm hồn ấy, đôi khi, rất thơ dại ngác ngơ.

 

Tâm hồn người mình nhiêu khê như thể, thì trách sao từ ngữ diễn tả lại đúng dùng một chỗ được. Nó lung tung cả lên. Nó loạn xạ cả lên. Thạch Lam lúc thì mộc mạc chơn chất một cách rất nhà quê trong “Dưới bóng hoàng-lan” (“Sợi Tóc”) tả chàng thanh niên nào đó về quê thăm người yêu bé bỏng, trăng trên cầu hai người, gió bên tai hai người, và tinh yêu trong lòng hai người. Nhưng cũng chính nhà văn này, trong “Đêm Trăng” (báo Ngày Nay, Hà Nội 1936-41), tả lại đôi tình nhân “yêu” nhau đến nổi cô gái chết, "môi nát trong cỏ uớt buổi sáng". Trước năm 1945, Thạch Lanm viết thể cũng đã bạo lắm. Điều lạ là, trong cùng một cây bút, hai lối dẫn ý lại ngược nhau như thế.

 

Trở lại vấn đề thắc mắc đầu. Văn chương chúng ta đa diện, lung tung. Điều này có thực không? Và nó có giá trị gì không?

 

Sau 1954, bút pháp các nhà văn miền Nam đã khác xa thời tiền chiến nhiều. Phải nói là họ đã dùng đôi hia bảy dặm và đi tứ phương tám hướng. Còn nhớ trong “Nhà Văn Hiện Đại” của Vũ Ngọc Phan, họ Vũ kết án Lê văn Trương đã lầm lẫn và thiếu kiến thức về văn chương trong tựa một truyện dài của họ Lê, “Một Người”. Theo họ Vũ, chữ "Một Người" không có khuynh hướng Việt-nam, nó Tây và nó lố bịch. Suốt hơn mười mấy năm, không thấy ai chống đối hay tỏ ý kiến. Cho đến khoảng 1960, nhà văn Nguyễn Mạnh Côn bắn phát pháo đầu tiên vào thành trì công thức văn chương cũ. Họ Nguyễn viết: Chữ "Một Người" không có gì sai lầm. Nó còn mới nữa.

 

Nó còn mới nữa: Thì quả thực như vậy, một truyện ngắn của Mại Thảo có tên "Một Phiến Trời", “Phiến Trời” đã là lạ, "Một Phiến Trời” còn lạ hơn

 

Thế thì, một cách thực tâm và cổ xưa mà nói, văn chương không có quy chế rõ rệt. Văn chương hay nghĩa là văn chương đã đi thẳng vào lòng người. Thế thôi. Thế nào là văn Léon Tolstoi vĩ đại. Thế nào là truyện Kim Dung độc đáo. Biết đâu được. Căn cứ vào đâu mà nói khái Hưng tả tình yêu Quỳnh Như-Phạm Thái không xuất sắc bằng Roméo-Juliette?

​

 

Văn-chương tiền chiến: dạy-dỗ hay không dạy-dỗ

 

Đọc văn, người ta không thích bị dạy dỗ. Người ta thích đàm thoại nỉ non tâm hồn với cuốn truyện hơn. Những năm cuối thời Pháp thuộc, văn chương Việt-nam lần lần làm quen với đại chúng. Nhưng chỉ là đang ở giai đoạn làm quen. Nghĩa là còn khó lắm đấy. Nghĩa là chỉ một chút sơ hở đủ mất lòng độc giả mộ điệu. Khó khăn và nguy hiểm như thế, vậy mà có văn gia dám lên mặt dạy dỗ độc giả. Họ có thành công không?

 

Nối không thì rõ ràng sai sự thật, mà nói có thì chưa đúng hoàn toàn. Những văn gia thời 1930-1945, khi đã thấy được quyền lực trong cây bút họ, bèn làm một sự day dỗ rất đáng ca ngợi. Còn gì nữa mà không làm? Thanh niên suốt ngày thì mơ nộng yêu đương ở thành phố, hết “đổi mắt tiểu thư sáng như hai vì tinh tú trên trời" (Khái Hưng) thì “văng thân truy lạc vào bàn đèn" (Vũ Bằng). Dân chúng thôn quê thì mãi mãi chôn mình trong lũy tre xanh, tháng một giỗ ông, tháng hai giỗ bà, tháng ba tháng tư giỗ cha giỗ mẹ giỗ anh giỗ em, nay họp đình, mai họp chợ, cuối cùng xã hội mình thời dó bước đến một vũng lầy gần như vô vọng. Lai thêm người Pháp trút thuế xuống đầu dân đen mạnh hơn, bóc lột kỹ hơn. Hỏi thế thì sao người ta không dùng cây bút làm khí cụ giáo dục.

 

Vì vậy, tiểu thuyết luận đề lục tục ra đời. Nơi dây thì cô con dâu tân kỳ một hai nhất định đoạn tuyệt với bà mẹ chồng hung ác, với đời sống cũ cô không thể cảm được. Nơi kia thì đôi nhân tình mỗi người mỗi ngã, xa nhau ma “lòng hướng về nhau, làm việc giúp đỡ xã hội". Ngày nay đọc tiểu thuyết Tự Lực văn-đoàn loại này, ta hẳn phì cười và thờ ơ lắm. Vì họ lý tưởng quá. Nhưng ba bốn mươi năm trước sự xuất hiện của họ lạ lắm chứ. Người ta sùng bái sách họ, người ta chơi sách, người ta thảo luận, người ta coi họ như những ngôi sao Bắc-cẩu trên nền trời văn học đang cựa mình đòi lớn. Tên tuổi họ, quả thực, lên tới mức tuyệt đỉnh trong quần chúng. Ho có thực chất hay không, ta chưa xét vội.

 

Nhung còn các văn sĩ khác, thì sao ?

 

Họ vẫn làm việc đấy chứ. Họ vẫn yên lặng nhả tơ. Họ không ồn ảo giáo dục cải cách gì nhiều. Họ viết những gì họ viết được. Thế thôi. Có người thành công, văn chuong còn rung động độc giả miền Nam sau này, có người chỉ nổi tiếng một thời rồi thôi. Một số văn sĩ mở ra một trào lưu cho bước tiến sau này. Và cũng có người dựng cờ khai phá rồi hậu nhân chẳng bao giờ thực hiện nổi.

 

Thôi thì trăm hoa đua nở, người viết phóng sự xã hội, người viết tình cảm yêu kiều (Nguyễn Công Hoan...) người dựng nên một bước chân hoang mang cho văn chương (Nguyễn Tuân). Trường hợp ly kỳ của Vũ Trọng Phụng người ta vẫn còn nhắc tới. Những tiểu thuyết phóng sự của họ Vũ tả sự trụy lạc khốn nạn của dân trưởng giả, sự lầm than khổ sở của giai cấp nghèo khổ, tả cực hay. Tả cô Mịch (Giông Tố), từ lốt quê mùa ra vẻ thành phố ngây thơ vợ nghị Hách, tả như thế thì tuyệt luân. Tả chàng Long thất tình rồi chua chát hưởng trái cấm của một người con gái khác, đến múc đó thì nói toang cái sự thật mất lý tưởng của thanh niên miền Bắc buổi giao thời.

 

Đến Xuân Tóc Đỏ thì còn lạ lùng biết bao. Từ lúc hàn vi nhặt banh tennis cho các cụ lớn đến khi tiền rừng bạc biển tình yêu trong tay, lối diễn tả làm ta mường tượng một Vị Tiểu Bảo của tiểu thuyết Kim Dung. Xuân tóc đỏ có thể đểu giả, ác ôn, lừa bịp, nhưng căn cốt y vẫn có tính cách ngây thơ, vô tội vạ. Y làm việc sai mà nghĩ rằng đúng. Thế thì, một cách vô tình (hay hữu ý), họ Vũ đã chỉ trích xã hội thời đó. Đáng tiếc những năm sau ở miền Nam không ai viết được như văn sĩ. Hoàng hải Thủy thất bại, Chu Tử không xuất sắc, Thương Sinh thú nhận không đủ súc viết như họ Vũ. Bốn mươi năm, hẵn Vũ Trọng Phung dưới suối vàng ngậm ngủi than thở không có truyền nhân.

 

Tóm lại, họ Vũ chỉ vẽ lại cảnh xã hội. Bức tranh có thể vui hay buồn, rực rõ hay tang thương. Nhưng nó vẫn chỉ là bức tranh. Vi Huyền Đắc viết: Lối văn họ Vũ là lối văn trát bùn vào mặt người. Thương Sinh: Văn họ Vũ đắt giá gấp ngàn lần huấn dụ đạo đức. Ôi thôi, hàng chục hàng trăm lời phẩm bình.

 

Đến Nguyễn Tuân thì còn nói gì nữa. Từ không khí mơ màng kỳ dị thời cổ trong “Vang Bóng Một Thời” đến giác mơ lãng đãng của “kẻ sau này chết đi muốn da mình thuộc làm vali” (trong Tùy Bút, Một Chuyến Đi), Nguyễn Tuân viết, viết như ăn, viết như đi. Người ta đói thì ăn, họ Nguyễn buồn thì viết. Xã hội diêm dúa, xã hội bẩn thỉu, ông không cần. Ngòi bút văn sĩ này, kể từ Cao Bá Quát về trước và về sau, đã ở ngoài kềm tỏa của giáo điều, lề lối. Tả một anh chàng bị cắn rứt giữa gia đình và giang hồ, ta ngõ mình ở một bến tầu chia phôi nào, bên kia là bốn bờ bát ngát xa xôi, bên này là dây nhọ gia đình. Tả một công chức nghèo, ta ngõ trước mặt là bàn giấy, con số, mà tai thoảng tiếng xe lửa hú buồn rầu một đêm ba mươi quá vãng. Sau lưng là tình yêu thê tử, trước mặt là bóng tối hờ hững nời gọi. Đọc văn ông, ta thấy đầu óc đột ngột bâng khuâng. Không có gì cần thiết để phê bình nhận xét rút tỉa kinh nghiệm từ văn Nguyễn Tuân mà chỉ còn sự cảm động tâm hồn. Nó như chuyến xe cũ kỷ quê ngoại năm nào một đời người đã biết, như đôi mắt thiếu nữ xa xôi quá khứ trót trói buộc đời con trai.

 

Người ta bảo tiểu thuyết Tự Lực văn-đoàn đề xưởng chủ thuyết cá nhân. Nhưng những Đoạn Tuyệt, Nửa Chừng Xuân, Con Đường Sáng không so sánh nổi với tiểu thuyết Nguyễn-Tuân. Văn chuong Tự Lực bỏ đại gia đình để đi đến tiểu gia đình, bỏ bốn bức tường mái nhà hàng trăm năm để bước đến bốn bức tường khác, bốn bức tường xã hội. Còn Nguyễn Tuan bỏ gia đình để kiếm cá nhân đã mất, bỏ luôn xã hội để tìm những phương trời rộng hơn, bát ngát hơn. Đây phải chăng lý do bộ Giáo Dục miền Nam trước 1975 không đặt họ Nguyễn vào chỗ đúng chính của chương trình Việt văn?

 

Đừng tìm nội dung ý nghĩa từ văn chương. Hãy để nó tìm lấy. Hãy để mình thấm lấy. Nếu cứ muốn kiếm huấn điều, ý tứ cao siêu sao không lôi chồng sách triết dày của Lão Tử Trang Tử, của nhà Phật, của Kant của Russell ra đọc. Đừng hỏi: “Tác phẩm này nói lên điều gì?” Hồi gì thì kệ nó. Hãy dọc và hãy thưởng thức trước. Truyện Thúy điều của Nguyễn Du có hoa hòe cao siêu gì đâu mà bốn mươi triệu người mình say mê. Giáo điều chỉ sống một thời rồi chết. Còn nghệ thuật nguyên thủy thì vĩnh viễn bất tử.

 

 

Văn-chương miền Nam: tìm kiếm đường về

 

Sau hiệp định Genève 1954, người ta khao khát một ngày về, một đường về, hơi nhiều. Nhạc sĩ Vũ Thành sáng tác “Giấc mơ hồi hương“ thì thầm mơ đến ngày rực nắng trở lại Bắc, thì thầm nhớ đến đời sống rực rõ Hà Nội năm nào đang bị dày xéo. Đến Phan đình Chương thì “Mưa Sài gòn Mưa Hà nội” thực là bi hùng ca người em gái xõa tóc bên hồ Gươm tiếc nuối ngày tháng cũ. Nhớ quá. Tiếc quá. Có gì đau đón hơn một người rứt ảo, rứt quê hương, rứt người yêu “mắt như nước hồ thu” một sớm một chiều ra đi.

 

Mà hàng ngũ văn nghệ sĩ lão thàng miền Nam đều đã như thế. Đây là Võ Phiến u uẩn buồn rầu trong "Đêm Xuân Trăng Sáng”. Đây là Nguyễn Mạnh Côn đặt lại niềm tin bị dày vò phản bội trong “Đem Tâm Tình Viết Lịch Sử”. Đây là Mai Thảo ngơ ngác trong “Người Đàn Bà Trên Ngọn Đỉnh Trời”. Còn Doãn Quốc Sỹ thì sao? Còn Vũ Bằng thì sao? Còn hàng chục người khác thì sao?

 

Ngay đến Thế Uyên, nhà văn nổi tiếng sau 1954, còn bâng khuâng tìm sự trở lại nữa là. Trong “Tiền Đồn”. Thế Uyên gảo thét người Việt tha hương ngay trên chính đất nước mình. Thê lương làm sao. Thì còn làng mạc miếu đình, thì còn con trâu đồng ruộng đó. Nhưng tâm hồn cũ bóng hình xưa nơi nao, còn bóng hình thiếu nữ ẩn khuôn mặt trái xoan sau một cành trúc nào đó, nơi nao. Còn con sông quanh co bên mái nhà xưa, nơi nao. Con gái Sài Gòn vẫn lả lướt đường phố mỗi khi đêm thứ Bảy xuống, mỗi chiều Chủ nhật, nhưng mà thôi rồi màu áo lụa Hà Đông cũ. Người ta bây giờ khoác áo bằng lụa Vọng Các lụa Nhật Bản, lụa Pháp lụa Anh. Thế Uyên bèn trở về bằng yêu đương, bằng tình nhân. Cô tình nhân trong chiếc áo pullover trắng và quần Tây màu nồng nàn dường như không thỏa lòng mong đợi của văn sĩ. Bởi thế trong vô số truyện ngắn Thế Uyên, người ta bàng bạc nghe tác giả tâm sự về một căn nhà, về một ngôi vườn biệt lập. Giấc mộng đắp lên trong hai mươi năm, đến 1975 thì đỗ vở.

 

Trường hợp Doãn Quốc Sỹ còn bi đát hơn. Nhân vật Quỳnh Lương trong “Thu Rừng Lau” rời miền Bắc. Tử nhan sắc mộc mạc quê hương, nàng đổi mới một cách dị kỳ. Nàng vận đồ Tây. Nàng đóng phim. Nàng cười đùa. Nàng ca hát. Nàng hòa mình vào thành phố mới, môi trường mới để sống. Nàng sẵn sảng nói chuyến thân mật với người ngoại quốc, đôi khi còn “yêu một cách thành thật” nữa. Họ Doãn cố gắng cho chúng ta thấy tinh thần đoàn kết và bất phân địa phương của ông. Nhưng sao văn ông còn chua chát và ngập ngừng lắm. Có chút cả giả tạo và ngượng ngập trong đó. Thái độ Trang Chu của ông hình như chưa vững vàng và còn nhiều hoang mang. Con người sống, không phải chỉ để tranh đấu và đi tới, nó còn nằm xuống và mong nhớ dĩ vãng nữa. Mà hình như, người Việt chúng ta chưa ai có một dĩ vãng hoàn toàn rực rỡ, dù là những kẻ sáng tạo văn thơ.

 

Nhưng rồi người ta không thể mãi mãi tìm đường về quê hương được. Làm sao để tâm hồn bớt trống trải, đó là nỗi khổ lớn lao. Người văn người thơ bắt đầu dùng dục-tình làm đề tài viết, làm đề tài trở về. Duyên Anh viết "Văn-chưong hôm nay tàn bạo và dục tính khôn lường” qua lời một nhân vật truyện ngắn. Và Chu Tử thể hiện mạnh thẳng yếu thua trong Loạn, Sống, Tình, Tiến. Truyện Dương Nghiễn Mậu và Nguyễn Đình Toàn phỉ bán những giá trị cũ, ca tụng lỏng hoài nghi con người bằng “Con Đường”, Ngày Lạ Mặt” và "Ngày Tháng”.

 

Tân truyện “Ngày lạ mặt” của họ Dương là bước đi thật lạ và táo bạo trong kỹ thuật hành văn lẫn nội dung. Truyền được viết bằng thể nhật ký xen lẫn thuật sự. Ở cây ông đào sâu tình yêu hoang mang của một nữ sinh và giáo sư của cộ. Người thầy tuổi đã trung niên, lại còn có vợ có con. Người học trò sau khi thất thân với thầy, ra toà, buồn bã. Yêu nhau giữa thầy trò thì chẳng có gì đặc biệt.  Ân ái trong tình yêu cũng chẳng có gì đặc biệt. Điểu đáng buồn là cô nữ sinh trung học yêu thầy, một phần vì tình yêu, một phần vì muốn phi báng phá vỡ truyền thống đạo đức cũ kỷ của xã hội chúng ta. Phong tục ràng buộc của người Việt bi thảm và vi kỷ đến thế ư? Xã hội đưa con người đi vào tù túng, vây bọc, muốn phá vỡ muốn đổi mới, cô bé nữ sinh đành tìm con đường duy nhất: hủy hoại tuổi trẻ của mình. Gẩm đến cùng, thì xã hội của mình cũng đến phi lý. Bao nhiêu trường hợp dụ dỗ gái vị thành niên, đưa nhau ra tòa, đưa nhau tìm cõi chết thì chẳng ai cần để ý. Nhưng trường hợp thầy trò thì náo động thị phi cả lên. Thầy cũng là người. Mà trò cũng là người. Vậy ai xét xử họ? Xã hội dư luận chăng? Con người xét xử nhau về một chuyện không đâu như thế, thì không phỉ báng và chán nản, sống để làm gì? Chán quá.

 

Chán quá. Đó là điệp khúc được nhắc lại nhiều là trong “Ngày Tháng” của Nguyễn đình Toàn. Cặp nhân tình trong truyền hết ăn rồi ngủ rồi làm tình, hết đi ra phòng rồi vào phòng, hết đi tù rồi thăm nuôi, hết người Việt này rồi người Mỹ khác tìm cách tán tỉnh nhân vật nữ. Sự hành văn của họ Nguyễn được thực hiện với mục đích làm người dọc chán hơn. Đời sống cứ lê thê kéo dài như thế. Đường về không mất vì không có đường về. Bước tới thì không có gì để bước. Người ta đứng dừng như thế. Đúng dừng không như Lão Tử ngày xưa. Đúng dừng với tâm trạng muốn bước tới mà không được. Hiện sinh như thế này, không khác Sartre Tây-phương bao nhiêu.

 

Sao không như “Một Mình” của Võ Phiến. Cung hiện sinh đấy. Nhưng mà với tinh thần Đông-phương, tinh thần Lão Trang, tinh thần “biết đủ là đủ”. Cũng đi ra đi vào, đến sở làm, tán tỉnh đàn bà lăng nhăng, hết đọc sách rồi đến hút thuốc, vậy mà tác giả viết đến hơn ba trăm trang, vậy mà độc giả đọc không biết chán. Họ Võ viết văn hay chăng? Hay vì cái tâm hồn dịu dàng khả ái của phần lớn của người Việt? Không biết.

 

Sau thời kỳ chán nản và hủy hoại, văn chương miền Nam đến một khúc quanh kỳ quái và khó nói khác, ờ những năm 1972-1975. Họ cũng tìm đường về. Họ, phần lớn ở đây là những văn gia vừa mới xuất hiện (tôi xin nhấn mạnh chữ "xuất hiện”; không phải nổi tiếng). Đường về, ở cây, là đường về “thơm ngát và rực rỡ” của tình yêu. Suy tôn tình yêu bằng nhiều cách và nhiều kiểu mẫu. Kiểu tình yêu “thắp cánh bay cao” của những văn sĩ dậy thì. Tình yêu "suy tư và mỏi mệt” của những văn sĩ lớn hơn dậy trì, đủ vẻ đủ màu. Tên tuổi các nhà văn này thường là : Từ Kế Tưởng, Đinh Tiến Luyện, Nguyễn Yêu, Lệ Hằng, vân vân và vân vân. Khảo luận gia Nguyễn Mộng Giác, trong Bách Khoa Xuân Ất Mão 1975, đã viết:

 

“Không một chút chua chát, ta có thể tóm tắt tính chất sinh hoạt sáng tạo văn học trong năm 1974 trong hai chữ: tình và tiền.”

 

“Cả thơ lẫn truyện trong một năm qua đồng loạt ca ngợi tình yêu, từ xao động thơ ngây của các bé 14, 15 cho đến các loại tình hận, tình sầu của các thiếu phụ hồi xuân. Riêng phần tiểu thuyết, đã đến lúc xảy ra một hiện tượng lạ lùng: độc giả gần như không cần biết tới tên tác giả. Chỉ cần cuốn truyện có khổ bé bỏng vừa tầm lòng bàn tay “bé”, chỉ cần tranh vẽ có mắt nai và tóc mây, chỉ cần nhan đề có cái tên "tình yêu, đôi ta, nỗi nhớ, người thương". Còn tác giả là nàng Lê hay chàng Lý, Đạt Cô-Đơn hay Vân Cô-Độc, cũng được. Độc giả Việt Nam khao khát tình yêu như vậy sao, đến cái độ chấp nhận bất cứ loại tình nào, bất chấp nguồn gốc và chất liệu của nó?

 

“Liên minh với tình, là tiền. Hỗ trợ cho loại sách cung cấp tình yêu đủ màu đủ vẻ, là hoạt động ấn loát chú trọng đến thương mãi, và hầu như đó là ưu tư duy nhất của các nhà xuất bản.

 

“Tình yêu đã tràn lan lấn át phần ý thức, dù là ý thức về xã hội hay ý thức về triết lý, lịch sử. Thương mại đã tràn lan và lấn át phần nghệ thuật vào phần đất hẹp khiêm nhượng và lẻ loi. Nghệ thuật càng ngày càng trở thành một ngành chuyên môn, chỉ đành để "phổ biến trong vòng thân hữu" ".

 

Thế thì rõ rệt, văn chương miền Nam đang tuột dốc, tuột như bay, không riêng năm 1974 mà cả từ 1972 cho đến tháng Tư 1975. Tháng Tư 1975, nền văn chương miền Nam cần được đóng lại để chuyển sang giai đoan mới (?!). Từ 1954 đến 1975, văn chương miền Nam còn rất nhiều liên lạc với văn chương miền Bắc trước 1945 (mà hình như, sự-kiện này không xảy ra cho văn chương miền Bắc 1954-1975, vì sao?). Tôi mong ước, rất mong ước, được thấy sự hiện diên Việt Nam sau năm 1975. Ai viết, và viết ở đâu, nhũng điều nầy vẫn làm tôi bàng hoàng.

 

Một bài viết về văn chương Việt-nam cân và hiện đại như thế này, tưởng còn sơ lược lắn. Tôi xin hẹn số Tin Tức Sinh Viên tới, được thời giờ và điều kiên viết thêm. Một khía cạnh đáng để ý là sự anh huồng của ngoại quốc trong văn chương hình. Xin hẹn lần sau, và xin cám ơn độc giả bài viết này.

​

​

Hồ Hải June 1975, Sydney

(Hồ Hải Võ-Phước Long)

​

“Tin Tức Sinh-Viên” (News of Students),

Edition 1/12, Sydney, June 1975, pp 31-41

​